10.MAŁŻEŃSTWO I SEKS W KOŚCIELNEJ TEORII I W PRAKTYCE, Wipszycka Kościół w świecie późnego Antyku
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
MAŁŻEŃSTWO I SEKS W KOCIELNEJ TEORII I W PRAKTYCEKazania Cezarego z Aries: religijne minimum VI w. Współżyj z żonš tylko dlapłodzeniadzieci Potępienie aborcji i regulacji urodzin Pogańscy bogowie wcišż wsercach ludzkichPijackie toasty na czeć więtych i aniołów Płacić dziesięcinę Jakinterpretować słowaChrystusa o oddaleniu niewiernej żony Program małżeńskiej moralnociBazylego z CezareiZalecenia kocielne a realia demograficzne: młodzi wdowcy i młode wdowyUstawodaw-stwo rozwodowe chrzecijańskich cesarzy Rzeczywistoć daleka odkocielnych nakazów:wiadectwo papirusów Czy surowoć kocielnego programu wynikała zrozwišzłoci poganMoralnoć małżeńska pogan i chrzecijan Skšd się brała odraza starożytnegochrzecijaństwawobec cielesnoci, a zwłaszcza wobec seksuFragmenty tekstów, od których zaczynam ten esej, pochodzš z kazańCezarego z Aries (470542), kapitalnego ródła do poznania mentalnocichrzecijan pónego antyku. Pokazujš one codzienne troski pasterza walczš-cego ze zwykłymi grzechami swych całkiem przeciętnych owieczek. TyradyCezarego uwiadamiajš nam zarówno zmiany w chrzecijańskiej moralnoci,jak i jej trwałe, niezależne od upływu czasu fundamenty. Czytajšc bowiemjego kazania (a do tego zachęcam goršco), nieuchronnie zadajemy sobiepytanie: które z wygłoszonych przed tylu wiekami kazań mogłoby zostaćpowtórzone w czasie niedzielnej mszy w Grójcu, w Pcimiu, w Przemylu?Kilka słów o autorze. Był człowiekiem wielkiej, ascetycznej pobożnoci.Zaczšł kocielnš karierę w wieku lat osiemnastu, następnie wstšpił do sław-nego klasztoru w Lerins. Musiał go jednak opucić, gdy umartwienia zrujno-wały mu zdrowie; leczył się w południowogalijskim miecie Aries (wówczasArelate) i tu już pozostał. Wszedł w skład miejscowego kleru, został przeo-rem jednego z klasztorów. Po latach wybrano go biskupem Aries (właniedlatego nazywamy go Cezarym z Aries, choć urodził się gdzie indziej). Jegobiskupi żywot był wielce burzliwy, przyszło mu bowiem kierować diecezjšw czasach wojen między barbarzyńcami osiedlonymi w Galii. Strony zwycię-żajšce zazwyczaj miały mu za złe jego poprzednie polityczne decyzje. Płaciłwięc za nie pobytami w więzieniu.Cezary, jak każdy biskup, wygłaszał kazania przynajmniej co niedzielę,Małżeństwo i seks w kocielnej teorii i w praktycei ifa płodzenia|ch ludzkichMonać stówaCezarei..wodaw-i nakazów:id poganlltecijaństwa(z kazańii mentalnocierza walczš-zek. Tyrady[j moralnoci,ilaj^c bowiemidajemy sobieBgfoby zostać| s Przemylu?aef pobożnoci.^pitdo sław-:"Ť/enia zrujno-hArles (wówczasID, został przeo-Aries (włanieWss indziej). Jegow;wvać diecezjšIwilii, Strony zwycię-(lie decyzje. Płaciłmiel co niedzielę,255a czasami i częciej. Był dobrym kaznodziejš, po ludzku dumnym ze swejsztuki, wiedział też, jak bardzo potrzebne sš dobre kaznodziejskie wzorymniej utalentowanym kolegom. Polecił więc stenografom, by zapisywali jegowystšpienia, powstałe za w ten sposób teksty przesyłano do sšsiednich die-cezji. Dzięki temu historycy dysponujš dzi prawdziwym skarbem 238kazaniami na najrozmaitsze tematy. Cezary nie miał czasu (ani zapewneochoty) dokonać solidniejszej pracy redakcyjnej, kazania sš więc pełne kolo-kwializmów, stylistycznych potknięć, nawet i gramatycznych błędów. Przy-sparza to kłopotów tłumaczom przywykłym do przekładania tekstów staran-nie opracowanych przez ich autorów, dla historyka jednak owa stylistycznachropowatoć jest dodatkowš zaletš dzieła, pozwala nam bowiem usłyszećkaznodzieję przemawiajšcego do prostaczków, ludzi niepimiennych, miej-skich biedaków i chłopów z okolicy Aries.O prawdach wiary chrzecijańskiej ci ludzie wiedzieli niewiele, a jak żylii jak grzeszyli, zobaczymy.Wymagania Cezarego w zakresie religijnej wiedzy bez wštpienia wydadzšsię dzisiejszym ludziom Kocioła niewygórowane:Was, bracia, proszę i zachęcam, abycie, kto tylko umie czytać, częciejczytywali Pismo więte. Wy za, którzy nie umiecie czytać, abycie słuchaliz uwagš, gdy inni czytajš. wiatłem bowiem dla duszy i pokarmem dajšcymwiecznoć jest nie co innego jak Słowo Boże, bez którego ani dusza widzieć,ani wyżyć nie może.Ale powie kto: jestem wieniakiem i ustawicznie jestem zajęty ziemskimipracami, dlatego nie mogę ani słuchać, ani czytać Pisma Bożego. Iluż towieniaków i ileż wiejskich kobiet uczy się na pamięć diabelskich piosenekmiłosnych, na głos je wypiewujšc! Takie piosenki potrafiš zapamiętać i tychwyuczyć się, których uczy diabeł, a nie mogš zapamiętać tego, co Chrystuspokazuje? O ileż szybciej i lepiej każdy wieniak i każda wieniaczka możesię nauczyć i Wyznania Wiary, i Modlitwy Pańskiej, i jakich antyfon i psal-mów (...) Niech nikt nie mówi: nie mogę niczego zapamiętać, co się czytaw kociele. Bez wštpienia: jeli zechcesz, potrafisz." (przekł. ks. S. Ryznara,podobnie następne cytaty)Szczególne miejsce w kazaniach Cezarego zajmuje wykład chrzecijańskiejmoralnoci w sferze życia seksualnego:Ilekroć przychodzicie do kocioła w jakškolwiek uroczystoć i chcecieprzyjšć Sakramenty Chrystusa, zachowajcie czystoć przez kilka dni, abyciez pewnym sumieniem mogli przystępować do ołtarza Pańskiego. Ten zwyczajzachowujcie wiernie przez cały Post Czterdziestodniowy, aż do końca Pa-schy, aby uroczystoci wielkanocne zastały was czystych i nieskazitelnych.Każdy bowiem dobry chrzecijanin nie tylko zachowuje czystoć przez kilkadni przed przystšpieniem do Komunii, ale nawet nie współżyje ze swš żonš256 Małżeństwo i seks w kocielnej teorii i w praktycepoza pragnieniem posiadania dzieci, ponieważ żonę pojmuje się nie dlarozkoszy, lecz dla rodzenia dzieci.Chciałbym wiedzieć, bracia najdrożsi, czy ten mšż, który współżyje zeswojš żonš bez wstrzemięliwoci, poza pragnieniem posiadania potomstwa,czy myli o tym, ilekroć zbliża się do żony nakłoniony pożšdaniem, że gdybyswoje pole corocznie obsiewał, czy mógłby otrzymywać pożšdane zbiory? Ciprzeto, co nie chcš się opanowywać, niech pomylš: jeżeli corocznie rolęswojš zasianš ponownie orzš i zasiewajš, popatrzmy, jak inni będš się cie-szyć plonami? Bo jak wiecie najlepiej, żadna rola nie będzie mogła dać ocze-kiwanego plonu, jeżeli na niej siać się będzie często w roku. Czego kto nieoczekuje od roli swojej, dlaczego wymaga tego od ciała swojego?Ale kto powie: jestem człowiekiem młodym, nie potrafię się żadnš miarš jpowstrzymać. Żeby nie powiedziano, że dlatego nie możesz się powstrzy-mać, bo jesz więcej niż potrzeba i wina więcej pijesz, niż wypada. Pewniei mylami wstrętnymi umysł swój zajmujesz i mów lubieżnych nie tylkochętnie słuchasz, ale i sam nie wstydzisz się mówić i przy tym nawet się niezarumienisz. Zacznij z Bożš pomocš opanowywać pożšdliwoć obżarstwa,a myli zajmować czystymi wyobrażeniami oraz ustawicznie czuwać nad swo-im językiem, a zobaczysz, że z Bożš pomocš będziesz mógł czystoć zacho-wać. Niech cię nie męczy częsty post, jeżeli tego słaboć ciała nie zabrania,i pójcie do kocioła o wczesnej godzinie, a będziesz mógł duszę zachowaćlnišcš, bez plam lubieżnoci. A jeżeli to wiernie czynišc, zobaczysz, że drę-czš cię pokusy ciała, i to może poza pragnieniem posiadania dzieci, i bę-dziesz chciał współżyć ze swojš żonš, wówczas dawaj wedle możliwocijałmużny, bo napisano: ŤWoda gasi płonšcy ogień, a jałmużna gasi grze-chy.ť"Nakaz czystoci poparty był grobš Bóg ukarze zatwardziałych grzesz-ników:Przede wszystkim, kiedy nadchodzi niedziela albo inna uroczystoć, niechnikt nie współżyje ze swojš żonš. I kiedy kobiety majš okres, to samo należyzachować, zgodnie z tym, co mówi Prorok: ŤNie zbliżaj się do żony w okresiejej nieczystoci.ť Bo ten, kto zbliża się do żony swojej w okresie jej nieczy-stoci albo w niedzielę, albo w jakš innš uroczystoć nie będzie chciał siępowcišgnšć, dzieci wtenczas poczęte narodzš się albo trędowatymi, albochore umysłowo, albo nawet opętane przez diabła.Przecież wszyscy trędowaci zwykli się rodzić z ludzi prostych, którzy niepotrafiš się opanować, a nie z ludzi mšdrych, którzy zachowujš czystoćw dni wišteczne czy nawet w inne dni. Naprawdę, bracia, jeli nierozumnezwierzęta nie schodzš się, jak tylko w pewnych i naturš okrelonych czasach,to o ileż bardziej ludzie, na obraz Boży stworzeni, powinni tego przestrze-gać. Lecz to jest gorsze, że sš mężowie tak wyuzdani lub tak pijani, którzynie oszczędzajš nawet brzemiennych małżonek."Małżeństwo i seks w kocielnej teorii i w praktyce 257Jak wiele się zmieniło w chrzecijańskiej moralnoci seksualnej od czasówCezarego z Aries! Był on, podobnie jak i inni ludzie Kocioła pónej staro-żytnoci, przekonany, że rozkosz, jakš człowiek znajduje w stosunkachz partnerem, jest darem szatańskim, który należy odrzucić. Seks pojmowanybył jako sfera najwyższego niebezpieczeństwa, w którš wkraczać należałotylko po to, by płodzić dzieci. Nieczystoć (w języku Kocioła oznaczało toz reguły nie uregulowane stosunki płciowe) uznana była za grzech najcięższywalka z niš dominowała w duszpasterskiej działalnoci Kocioła, stanowiłaprzedmiot rozlicznych traktatów moralnych i nauk skierowanych do poboż-nych czytelników. Przyczyna skupienia uwagi kocielnych moralistów wła-nie na tej dziedzinie życia bynajmniej nie jest oczywista, do tego zagadnieniawrócę na końcu eseju.I jeszcze jedna uwaga w zwišzku z tym, co powiedział Cezary z Aries.Żaden ze współczesnych moralistów chrzecijańskich nie zaproponowałbyjałmużny jako rodka neutralizujšcego grzech, i to grzech pop...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]