10. K. Kociubiński, Lutrzykowski, Samorząd terytorialny, ale jaki
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->IpolskiegogminnegoKondycjasamorzEduw UniiEuropejskiej.WybraneaspektyI{r zysztof I{ociub skiifiW 2009 r. mija pi4ta rocznica przystqpienia naszego kraju do strukturUnii Europejskiej. Rok ten r6wniei stanowi okr4gl4, dwudziestE rocznicgprecedensowych zmian politycznych i spolecznych rozpoczgtych w na-szym kraju, kt6re to z kolei zapocz4tkowaty w skali europejskiej - upa-dek muru berlifskiego i zjednoczenie Niemiec, a w skali globalnej -upadek ZSRRi koniec zimnej wojny.Reforma polskiego samorzqdu terytorialnego przeprowadzona moc4ustawy z 8 marca 1990 r. byla konsekrvencj4 tych wydarzen i w naturalnyspos6b wpisywala sig proces calolsztaltu wszystkich reform podjgtychi wdraZanych przez niekomunistyczny rz4d Tadeusza Mazowieckiego.Naleiy podkreSlii, ie reforma samorzqdowa byla jednE z pierwszychreform systemowych. Bez wigkszego ryzyka moina postawii tezg, zeustawa o reaktywacji samorz4du gminnego byla fundamentem dla pozo-stalych zmian systemowych - bez niej trudno byloby m6wii o jakich-kolwiek rzeezyvmstych reformach, podejmowanych przez premiera Ta-deusza Mazowieckiego, Jana Krzysztofa Bieleckiego czy pfiniejsze ko-lejne ru4dy. Reforma samorzqdowa, obok waznej, inicjuj4cej roli dla po-zostalych reform systemowych, otworzfa r6wnie2 mo2,liwo6i stararinaszego kraju o przystEpienie do Wsp6lnot Europejskich, co zostalozmateiahzowane w Ukladzie Stowarzyszeniowym z L99L r. i ostateczniearueczywistnione w 2004. R6wniei w tym wypadku, moi,na stwierdzii,te zreformowany samorz4d terytorialny byl jednym z podstawowychczlmnik6w wewngtrznych determinujEcych wej6cie Polski do Unii Eu-ropejskiej.160KrzvsztofKociubiriskiKondycja polskie samorz4du gminnego w Unii Europejskiej. Wybrane aspekty161Rola i waga samorz?du terftorialnego w codziennym funkcjonowa-niu naszego paristwa jest oczywista. We wsp6lczesnej Polsce w zasadzienie ma takiej opcji politycznej, kt6ra kwestionowalaby byt samorz4duterytorialnego. Jego podstawowe zasady, takie jak demokratyczno{$samorzqdnoSt. cry autonomia (mieszcz4ca sig w obrgbie konstytud-nych uprawnieri), stanowi4 fundamenty polskiego systemu wladzy i od-powiadajE standardom stosowanym w krajach Unii Europejskiej. Wartoprzy tym podkreSlii, ie droga jakq przeszly polskie samorzEdy terFto-rialne w ci4gu ostatnich dw6ch dekad, nie byla bynajmniej prosta i la-twa. SamorzEd ulegal (i ulega nadal) permanentnej transformacji syste-mowej, zmagal sig z niefrasobliwo6ciE ustawodawcy krajowego, dosto-sowlrwal sig do zmiennych warunk6w jego finansowania, przeciwstawialsig nadmiernemu upolitycznianiu, zmagal sig z nadmiernq biurokracj4 zestrony Warszawy, ale tez i brukselsk4. Minione lata pokazaly, 2e samo-rzEd terytorialnn aby byi efektywnym - musi zachowywai zdolno6i dociqglych zmian i dostosowywaisig do dynamiki politycznej,ekono-micznej czy spolecznej. Brak zdolnofcip6i:niej prowadzi stanu anomii.dostosowawczej prgdze1 czysamorz4d gminny w procesie integracji europejskiej", kt6ry zostaniew calo6ci opublikowany jesieni4 biezEcego roku. Na lamach niniejszegoartykulu autor pragnie dokonai kr6tkiej jego charakterystyki i jednocze-6nie prezentacji wybranych wynik6w badawczych.Na ankietg, kt6ra stanowi najwazniejszy element calego projektu,zlozylo sig 55 pyta6, w kt6rych respondenci mogli wnosii wlasne uwagi,kryfykg i konstruktywne sugestie. Ankieta zostala rozeslana tradyryjn4drog4 pocztow4. W efekcie kofcowym do autora wptynglo 818 odpo-wie dzi. Resp ondentami oczekiwanymi byl managment gminy, tj. lider zy,do kt6rych zaliczono przede wszystkim w6jt6w (burmistrz6w, prezy-dent6w), sekretarzy, skarbnik6w, inspektor6w. Przetworzeniem uzyska-nych w ankiecie danych zajEl sig zesp6t Wojskowego Biura Badari Spo-lecznych wWarszawie.Z l4cznej grupy 55 pfiart przedstawionych respondentom dziewigdpytari kwestii zvm4zanych z jako6ciq i efektami funkcjonowania samorzq-du terytorialnego w Polsce po 1990 r. Kolejnych osiem pytaf mialo nacelu pozyskanie wiedzy o percepcji respondent6w odno6nie do funkcjo-nowania wlasnej gminy w kontek6cie krajowego i europejskiego systemusamorzEdu terytorialnego. Nastgpne osiem pytari podejmowalo proble-matykg wsp6lpracy samorzqdu terytorialnego, zar6wno tej na poziomiewewnEtrzkrajowym, jak i transgranicznej. Dalsze 28 pfiart odnosilo sigkurestii zvm1zanych z efektywno6ci4 dzialari gminy.Podejmowane byly tu m.in. sprawy komunikacji gminy ze swoimimieszkafcami, priorytety problem6w do rozwi1zania przez gming, rolafunduszy europejskich w rozwoju gminn stabilno$ci politycznej i finan-sowej gminy, kwestie partnerstwa publiczno-prywatnegoitp. Interdy-scyplinarny charakter nadany projektowi mial na celu zasygnalizowanier6Znorodnych wqtpliwodci, problem6w i dylemat6w wybor6w, przed,jakimi stawiany jest kaidego dnia polski samorzEd gminny.Poni2ej zaprezentowane zostaty wybrane odpowiedzi, kt6re pozwala-j4 ocenid kondycjg polskiego samorz4du gminnego funkcjonuj4cegow warunkach Unii Europejskiej.do r6ZnorodnychSpektakularnym przykladem ukazuj 4cym proces do stosowaw czy p ol-skiego samorz4du terytorialnego do nowych warunk6w bylo prrystEpie-nie naszego kraju do stre$r Unii Europeiskiej.Przed polskimi samorzQ-dami stangly liczne wyanrania, ale tei i perspektywa wzmocnienia swojejpozycji wobec administracji krajowej. Jednak wymagalo to od samorz4-d6w zwigkszenia efektfwnodci funkcjonowania i w og6le wszechstronnejprofesjonalizacji swoich dziala6.Jak zatem wygl4da polski samorz4d terytorialny w warunkach UniiEuropejskiej? Jak radzi on sobie z nowymi wyzwaniami? Czy udalo musig dostosowai do standard6w Unii Europejskiej? W celu znalezieniaodpowiedzi na te i wiele innych pytaf autor niniejszego artykulu prze-prowadzil w 2OO6r. kompleksowe badania w6r6d polskiego samorz4dugminnego. Badania mialy charakter ankietowy i skierowane byly dowszystkich, tj.2489 polskich gmin. CaloSciowy rezultat podjgtych badarizlozyl sig na przygotowany przez autora projekt badawczy pt. ,,Polskiai162Krzysztof KociubiriskiWybrane aspektyKondycjapolskiesamorz4dugminnegow Unii Europejskiej.f 63Na pytanie, czy reformy samorz?du terytorialnego podeimowane po1990 r. ostatecznie uporz4dkowaty og6lne kwestie z nirn zwi4zane, od-powiedzi rozlozyly sig po polowie, tj. 48,9o/orespondent6w stwierdzilo2e tak, uporzEdkowaty, i dokladnie taki sam odsetek respondent6wudzielil odpowiedzi przeczqcej.Tabela 1. Czy reformy samorzqdu terytorialnegopo 1990 r. wptyngty naup orzqdkow anie kw e stii samorz4dowych?jakie nale2atobyuporzqd-Tabela 7a. Najczgkiej wymienianekwestie,samorzqdowejkowa6w sferzeLp.Tre66 odpowiedziOdpowiedziwliczbachOdpowiedziwprocentachZte zasady finansowania ST wy-1'nikaj4ce z ustawy o finansachpublicznychr2214,9o/oLp.ITre66odpowiedziTakNieOdpowiedziwliczbachOdpowiedziwprocentach48'9o/o48,9o/o2,2%o)Niejasne i sprzeczne przepisy11013,4Yo400')400183.Zly podziat i zakreskompetencji(rozdrobnieniekompetencji)86lo,5o/o3.Brakodpowiedzi4.Nadmierna biurokracjaInne: niewla6ciwe relacje wewn4trzgminy; decentralizacj a zadart;zmienii ordynacjg wyborczq; od-politycznid samorzqd; szkolrrictwopruekaza( pod powiaty - zbyt duiLokosztuj e; mato 6rodk6w finanso-wych; zbgdne s4 powiaty - naleiyje uporz4dkowai; nadmiema liczbaradnych; scentralizowane zadaniai 6rodki; zakres o6wiaty i kultu-ry; zakres ochrony zdrovma;brak dobrej ustawy o planowa-niu przestrzennymi gospodaro-wanie mieniem364,4o/oRespondenci,kt6rzy zaprzeczyli,proszeni byli o przej6ciedo nastgp-nego pytania i wymienienie kilku podstawowych kwestii, kt6re nalei,a-toby w zvm4zku tym ap orz4dkowai.z5.96lr,7o/or164Krzvsztof KociubiriskiKondycja polskiesamorz4dugminnegow Unii Europejskiej.Wybrane aspektyf 65Wkolejnym pytaniu, respondencioceniali,czy i wjakim zakresiere-formy samorzEdowe 1990 r. wplyngh na poprawg kondycji finanso-powej gmin. Zadowalaj1cepozostaje, 2e odpowiedzi bnierdz4cejudzielilawigkszo6i respondent6w,bo az ponad 57%. Jednakspora czg6i gmin(+O,to/o)stwierdzila, ze powyzsze reformy samorz4dowew og6le nie*ptf"gtykorzystnie na kwestie zwi4zane gminnymi finansami.zTabela 2. Czy reformy samorzqdowe 1990 r. przyczynity sigdo po-poprawy kondy finansow samorzqd6wcjiej?Lp.1.)TreSiodpowiedziTakNieOdpowiedziwliczbach468Odpowiedziwprocentach57 t2o/oTabela2a. Najczgiciejwymienianekwestie,bgdqceprzycz,ynamistabychsamorzqdowychfin ans6wLp.Tre6d odpowiedziOdpowiedziw liczbachL78OdpowiedziwprocentachtZbfi malo 6rodk6w fi nanso-wych kierowany ch p rzez p arf'-stwo do samorz4d6wZbyt &tzo zadai zrzacarrychnabarki samorzad6w2L,8o/o)L3218L6,Lo/o3.7)y po dzialfrnans6wpublicz-nychInne: niskie podatki; zbytkr6tkie okresy kadenryjno6ciwladz samorz4dowych; barie-2,2o/o334L640,8o/o3.Brakodpowiedzi2,Oo/o4.ry spoleczne; brak stabilnychzasad; wadliwe ustawo daw-stwo; slaby przeptyw infor-macji; skomplikowanie pro-cedury finansowania182,2o/oW dalszej kolejno6ci respondenci wymienialiich zdaniem najwaz-niej sze p rzy czyny niezadowalaj Ecego stanu fi nans6w samo rz4dowych.W jednym z kolejnych pytai gminy poproszone zosta} o okre6lenie,czy caloksztah wszystkich reform podjgtych po 1990 r. dostatecznie do-brze dostosowal polskie samorzEdy do standard6w Unii Europejskiejw tym zakresie.L66KrzysztofKociubirlskiKondycja polskie samorz4du gminnego w Unii Europejskiej. Wybrane aspektyL67Tabela3. Czy reformysamorzqdowe 1990r. dostateczniepodostosowa-Iy samorzqd standard6wdoUE?Lp.1.)TreSdodpowiedziTakNieOdpowiedziwliczbachOdpowiedziwprocentach63,30/oCiEgdalszytabeli 3aLp.Tre6d odpowiedziOdpowiedziwliczbachOdpowiedziwprocentachOr4o/o518266346.Zly obiegdokument6wprocedury dzia-i niewlaSciwelari samorzqduInne: wydluzyi kadencjewladz samorz4dowych do 6lat; w6jt powinien by(prze-wodnicz4cym rady gminy;poprawii relacje wewn4trzgminy; slabe przygotowanieurzgdnik6w; slabe pozyski-wanie 6rodk6w finansowych zUE; slabo zorganizowanysamorzEd - powiaty i woje-w6dztwa; fatalne drogi; slabaochrona 6rodowiska;nadmierne upolitycznieniegmin; przeprowadzenie in-f o r maty zacji; likwi dowaiszczeb el p owiatu; zwigkszy (uprawnienia gmin;zwigkszy i zakres doraf nie332,57"4,2%3.BrakodpowiedziW dalszejkolejno6ci respondenciwymieniali l:rn'estie,kt6re powinnyich zdaniemjak najszybciejzostai uregulowane, dostosowai polskibysamorz4d standard6wdoUE.Tabela3a. Najczgkiej wskaz,ywaneproblemy,kt6repowinnyzostai nie-polski samorzqddobyzwtocznieureguloutane, dostosowaistandard6wUELp.1.Tre6d odpowiedziSprzeczne,wadliwe prawoBrak lub zbyt male nakladyOdpowiedziw liczbachOdpowiedziwprocentach16,60/o,7313$o/o1362.finansowe na dostosowaniesamorz4d6w do standard6w597 '2o/oUE3.4.5.Nadmierna biurokracjaZbyt szczeg6lowa i wnikliwainterpretacj a przepis6wBrak odpowiednich szkoleriw tfm zakresiezalatwianych spraw; zbyt ni-skie place dla ekspert6w.W kolejnym pytaniu ankiety respondenci zostali zapytani o dzialaniezasady subsydiarno6ci. Dokladnie chodzilo o to, aby gminy odpowie-dzialy, czy zasada ta funkcjonuje w praktyce, a jej mechanizmy s4 do-strzegalne, czyjest zupetnie na odwr6t.2318152,go/o2,2o/or,go/o
[ Pobierz całość w formacie PDF ]