10 kappale, język fiński
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Kappale 10
Komentarz gramatyczny
Każdy język ma jakiś ciekawy podział rzeczowników. My mamy żywotne i nieżywotne,
Anglicy policzalne i niepoliczalne a Finowie? Też mają swój, a jakże, nawet dość zbliżony
do angielskiego. Otóż Finowie dzielą rzeczy na
podzielne i niepodzielne
. Niepodzielne to
takie, które przy próbie podziału na mniejsze części tracą swoją właściwość. Na przykład
gdy przekroimy jabłko, już jabłkiem nie będzie a połówką. Po porżnięciu świniaka
będziemy mieli wyłącznie mięso (to przykład samego autora, na wykładzie którego
miałem okazję być). natomiast rzeczy podzielne to takie, które nie ucierpią na próbie
podziału - po odlaniu części wody z butelki, w środku dalej będzie woda, po
wysmarowaniu części masła, to co zostanie dalej będzie masłem. Takie wyrazy noszą też
inną nazwę -
ainesanat
.
Dlaczego ten podział jest taki ważny? Ano dlatego, że rzeczowniki z każdej grupy
zachowują się nieco inaczej. Jak?
Tämä on kahvi
a
.
Kupissa on kavi
a
.
Minulla on kahvi
a
.
Juon kahvi
a
.
Jak widać, we wszystkich czterech przykładach wyraz
kahvi
(
kawa
) jest w partitiwie.
Dlaczego? Abo dlatego, że nie ma tam całej kawy, jaka istnieje, a jedynie jej część. Trochę
to dziwne jak na nasze warunki ale... przecież my też mamy coś podobnego.
Nalej mi
piwa
.
Daj se siana
. Ta konstrukcja jest jak najbardziej uprawniona i nazywa się
genetivus partitivus
- dopełniacz cząstkowy. Zatem z dumą możemy powiedzieć, że tak
bardzo gorsi nie jesteśmy...
Jako podmiot, rzeczowniki podzielne występują zazwyczaj w mianowniku. Natomiast w
takim wypadku orzecznik jest w partitiwie:
Kahvi on hyvä
ä
.
Partitiw wystąpi również w odpowiedziach na pytania:
Mitä
tämä on? Kahvi
a
.
Mitä
kupissa on? Kahvi
a
.
Mitä
sinä juot? Kahvi
a
.
Minkallaista
(millaista) kahvi on? Hyvä
ä.
Morał z tego jeszcze jeden: nie tylko odpowiadający musi myśleć, w jakim przypadku
odpowiedzieć. Odpowiedzialność jest obopólna, bo pytania o rzeczy niepodzielne
również zadajemy w partitiwie. Zatem szybko przypomnijmy sobie pytania w tym
przypadku:
mikä
mitä
millainen
millaista
minkävärinen
minkäväristä
1.
To kieliszek do wina.
Ten kieliszek jest duży.
To jest wino.
To wino jest słodkie.
To butelka wina. W butelce jest wino. Wino jest słodkie.
Co to jest?
To filiżanka do kawy.
Jaka jest ta filiżanka?
Jest mała.
Co to jest?
To jest kawa.
Jaka jest ta kawa?
Ona jest dobra.
Słówka
lassi - szklanka
viinilassi - kieliszek
pullo - butelka
viini - wino
kahvi - kawa
makea - słodki
kuppi - filiżanka
Tämä on viniä
Wiemy już, dlaczego w tym zdaniu orzecznik jest w partitiwie. Wynotujmy z tekstu
wszystkie zdania w partitiwie:
Tämä on viniä.
Tämä viini on makeaa.
Pullossa on viniä.
Se on makeaa.
Se on kahvia. Millaista tämä kahvi on?
Se on hyvää.
2.
Co jest w tamtej szklance?
W niej jest woda.
A w tej drugiej?
W niej jest piwo.
Nie masz mleka? Ja chcę mleka.
Niestety nie mamy mleka, ale mamy kwaśne mleko. Chcesz kwaśnego mleka?
Nie chcę pić nic oprócz mleka, niestety.
Słówka
vesi, vettä, veden - woda
olut, olutta, oluen - piwo
maito, maitoa, maidon - mleko
piimä - kwaśne mleko
juoda (2) - pić
vesi, vettä, veden
Wyraz z pierwszej grupy tych, które kończą się na
-i
, ale jeszcze bardziej chamski, bo z
wymianą stóp. Jak widać, formę genatiwu (
veden
) utworzono od tematu partitiwu
(
vet-
). Sama wymiana stóp jest jak najbardziej regularna, taka sama, jak na przykład w
słowie
maito
-
maidon
. Dla pewności odmiana:
Nom
vesi
Part
vettä
Gen
veden
Adess
vedellä
Iness
vedessä
Elat
vedestä
Transl
vedeksi
N Pl
3.
Chcesz kawy? Kawa może być?
Nie, dziękuję. Ale napiję się herbaty, jak macie.
Owszem, mamy też i herbatę. Chwileczkę.
Słówko
tee, teetä, teen - herbata
Kyllä meilla on
Wyraz
kyllä
niekoniecznie oznacza suche
tak
. Może służyć do potwierdzania w sposób
delikatniejszy, nadaje zdaniu nieco wyższego rejestru. Jest różnica między suchym
Joo
a
odpowiedzią jak w tytule. Ten zwrot należy do tych bardziej eleganckich.
4.
Pije pan kawę czy herbatę?
Kawę proszę. węgierski
Z cukrem czy bez cukru?
Bez cukru proszę.
A śmietana. Ma być śmietana?
Dziękuję, bez śmietany też.
Proszę.
Słówka
sokeri - cukier
ilman (+partit.) - bez
kerma - śmiatana
Kahvia, kiitos
To dziękuję jest tu ni przypiął ni wypiął, po naszemu patrząc. Przecież on wcale nie
odmawia, wręcz przeciwnie. Po naszemu powie się
proszę
. Ale to dziękowanie za
wszystko to zmora ogólnoskandynawska, w szwedzkim jest dokładnie tak samo. Proszę -
powiemy najczęściej, gdy coś oferujemy, gdy prosimy - raczej dziękujemy.
Kahvia, kiitos
. -
Kawę proszę
.
Ilman sokeria, kiitos. - Bez cukru proszę.
vedet
Zatem morał: jeśli macie o coś poprosić, pomyślcie, czy nie trzeba przypadkiem
podziękować.
Ilman sokeria
Pamiętacie poimki? Były dwa:
luona
i
kanssa
. Oba z genetiwem.
Przyimki
też bywają,
jednak są o wiele rzadsze niż np. w języku polskim. Tu wystąpi jeden -
ilman
,
oznaczający bez. Jak sama nazwa wskazuje, występuje przed wyrazem określanym.
Uwaga: je się go z partitiwem.
Ilman sokeria
-
bez cukru
Ilman suola
-
bez soli
Juon kahvia ilman maitoa
-
piję kawę bez mleka
.
5.
Ta kawa jest bardzo dobra.
Chce pan więcej?
Dziękuję, nie. Wszyscy lekarze mówią, że nie wolno mi pić kawy, ale ja piję jednak mało
od czasu do czasu w miłym towarzystwie.
Słówka
lääkari, lääkariä, lääkarin - lekarz
silloin talloin - od czasu do czasu
seura - towarzystwo
lisää - więcej
ei saa
To jeden ze sposobów wyrażenia zakazu. Minä en saa tehdä - nie wolno mi. Jest
mocniejszym zwrotem niż minä en voi...
6.
Słówka
syödä (2) - jeść
suklaa, sauklaata, suklaan - czekolada
mielelläni - z przyjemnością
mielelläni
Zawsze mam wam sporo do powiedzenia na temat form gramatycznych a tu się muszę
trochę powstrzymać. Na dokładne wytłumaczenie problemu będzie jeszcze czas. Na razie
przyjmijcie tylko ostrzeżenie, że tego wyrazu można użyć tylko w odniesieniu do samego
siebie. Nie wolno go użyć w zdaniu
On je czekoladę z przyjemnością
. Dlaczego? jak
będziecie starsi (o kilka lekcji) to się dowiecie.
7.
Słówka
tomaatti - pomidor
keitto - zupa
tomatikeitto - zupa pomidorowa
keskiolut, keskiolutta, keskioluen - piwo o sredniej zawartości alkoholu
tavallinen - zwyczajny
ihana - wspaniały
8.
Ten kot jest biały.
Mleko jest białe.
Ten kot jest czarny.
Kawa jest czarna.
Ten pies jest brązowy.
Czekolada jest brązowa.
Ten kot nie jest ani biały ani czarny. On jest szary.
Życie jest czasem szare.
Ta róża jest czerwona.
Wino jest czerwone.
Pomarańcza jest pomarańczowa.
Marmolada jest pomarańczowa.
Księżyc jest żółty.
Masło jest żółte.
Niebo jest niebieskie.
W jeziorze woda jest niebieska.
Drzewo jest zielone.
Szpinak jest zielony.
Fiołek jest fioletowy.
Atrament jest fioletowy.
Słówka
ruskea, -a (-ta), -n - brązowy
harmaa, -ta, -n - szary
Elämä - życie
apelsiini, -a, -n - pomarańcza
oranssivärinen - pomarańczowy
keltainen - żółty
kuu, -ta, -n - księżyc
sininen - niebiesku
järvi, -en, -eä - jezioro
virheä, -ä (-tä), -n - zielony
orvokki, -a, -kin - fiołek
sinipunainen - fioletowy
muste, -ttas, -en - atrament
vihreäa - vihreata, vaikeaa - vaikeata
[ Pobierz całość w formacie PDF ]