10. Ubezpieczenie na wypadek bezrobocia, W. Muszalski - Ubezpieczenia społeczne
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
10.
Ubezpieczenie
na wypadek
bezrobocia
10.1. Wysoko
rozwiniete
kraje gospodarki
rynkowej
Kraje zachodnie Europy oraz kraje skandynawskie zaliczane sa do grupy panstw
o najwyzszym poziomie zabezpieczenia spolecznego w razie bezrobocia. Jest
ono realizowane przez powszechnie obowiazujace ubezpieczenie spoleczne na
wypadek bezrobocia, gwarantujace wysokie i dlugookresowe swiadczenia, a tak-
ze przez ustawowa ochrone trwalosci stosunku pracy, okreslajaca okres wypo-
wiedzenia, jego tryb, poziom odpraw i wymóg, aby wypowiedzenie umowy o pra-
ce bylo uzasadnione. Zasilki dla bezrobotnych, zwlaszcza w pierwszym okresie,
stanowia znaczny procent utraconego zarobku. Ponadto w krajach tych dla osób
nieuprawnionych do zasilków ubezpieczeniowych funkcjonuja systemy dodatko-
wego wsparcia typu pomocy spolecznej. System zabezpieczenia w razie bezrobo-
cia w niektórych krajach przybiera postac niejako dwustopniowa. Pierwszy
stopien stanowia zasilki dla bezrobotnych, drugi pomoc po uplywie okresu za-
silkowego: w Niemczech, Holandii, Finlandii bezterminowo, we Francji przez
rok, w Szwecji przez 150 dni. Tego typu pomocy nie ma w Danii, Norwegii, Wiel-
kiej Brytanii,
gdzie
w takich
przypadkach
mozna
liczyc tylko
na
swiadczenie
opieki spolecznej.
W Danii,
Finlandii
i Szwecji ubezpieczenie
na wypadek
bezrobocia
pozo-
staje w znacznej
czesci dobrowolne,
ale dotowane
(w Norwegii jest obowiazko-
we), co wiaze sie z dwustopniowym
systemem
zabezpieczenia
spolecznego
oraz
ze struktura
zatrudnienia.
W krajach
tych, w porównaniu
z innymi krajami
eu-
ropejskimi,
wyzszy jest stopien
aktywizacji zawodowej
kobiet.
W zwiazku z roz-
budowa
placówek
opieki spolecznej,
zdrowia, wychowania
i oswiaty co najmniej
od 1980 r. okolo
polowa
kobiet
jest zatrudniona
w sektorze
publicznym,
poza
tym okolo
30% z nich pracuje
w niepelnym
wymiarze
czasu pracy (tylko w Fin-
landii
odsetek
ten jest
nizszy). W krajach
skandynawskich
zasilki w razie
bez-
robocia
sa finansowane
skladka
i podatkiem.
Równiez
skladka
na
ubezpie-
czenia na wypadek
bezrobocia
finansowane
sa zasilki w innych krajach
Unii Eu-
ropejskiej.
140
---------
Traktaty
z Maastricht
z 1992 r. i z Amsterdamu
z 1997 r. uaktualniaja
haslo
dazenia
do pelnego
zatrudnienia
i zapowiadaja
prowadzenie
w ramach
Unii Eu-
ropejskiej aktywnej polityki zatrudnienia.
W 2000 r. w krajach
Unii Europejskiej
stopa bezrobocia
wynosila od 3,7%
w Austrii
do
11,3% w Hiszpanii.
Szczególna
troske
budza
osoby
dlugotrwale
bezrobotne.
Za
dlugotrwale
bezrobotnych
do lat siedemdziesiatych
XX wieku
uwazano
pozostajacych
bez pracy ponad
6 miesiecy.
Od tego
czasu granice
te
podwyzszono
i przyjmuje
sie, ze sa nimi osoby poszukujace
pracy
ponad
rok.
Dlugotrwale
bezrobotni
stanowili od 20% ogólu bezrobotnych
w Danii do 61,3%
we Wloszech.
Charakterystyczne,
ze w grupie wiekowej
50-64
lata ponad
polo-
wa osób byla zatrudniona
w krajach
skandynawskich,
Wielkiej
Brytanii,
Irlandii
i Holandii.
Zestawienie
tych krajów
wydaje
sie wskazywac,
ze na te sytuacje
wplywaly nie tylko uwarunkowania
gospodarcze
i demograficzne,
ale równiez
przyjete
rozwiazania
zwiazane
z ksztaltowaniem
swiadczen
zabezpieczenia
spo-
lecznego,
czy nawet
szerzej, rozwiazan
ustrojowo-prawnych,
które
w tej grupie
krajów
maja wiele cech wspólnych.
Najwieksze
bezrobocie
wsród
osób ponizej
25 lat odnotowywano
natomiast
w krajach
sródziemnomorskich
(Wlochy 30,7%,
Grecja
29,4%,
Hiszpania
22,6%),
a niskie
w krajach
stosujacych
przemienne
ksztalcenie
zawodowe,
polegajace
na laczeniu
nauki w szkole z praktyczna
na-
uka zawodu w zakladzie
pracy (Austria,
Holandia,
Niemcy).
Kraje
anglosaskie:
Australia,
Kanada,
Nowa
Zelandia,
Wielka
Brytania
i Stany Zjednoczone
Ameryki
sa traktowane
jako kraje o srednim
poziomie
za-
bezpieczenia.
Wysokosc
swiadczen jest tam nizsza niz na kontynencie
europej-
skim. W Australii
i Nowej
Zelandii
nie funkcjonuja
systemy ubezpieczeniowe,
a tylko swiadczenia
oparte
na badaniu
dochodu
osób uprawnionych
w jednako-
wej zryczaltowanej
dla wszystkich wysokosci, ale o nieograniczonym
okresie wy-
platy - czyli typu pomocy
spolecznej.
W Kanadzie,
Wielkiej
Brytanii
i Stanach
Zjednoczonych
okres
wyplaty
zasilku
jest
krótki,
nie przekracza
12 miesiecy,
a wysokosc jego jest nizsza niz w krajach
europejskich.
W Kanadzie
i Stanach
Zjednoczonych
nie funkcjonuja
systemy dodatkowych
swiadczen
pomocowych,
jednoczesnie
oba
te
kraje
odznaczaja
sie wsród
innych
uprzemyslowionych
panstw niskim udzialem
osób dlugookresowo
bezrobotnych
(ponizej
20% ogólu
bezrobotnych).
Jednoczesnie
w krajach
tych, o ile w ogóle obowiazuje
ochrona
trwalosci
stosunku
pracy, to w ograniczonym
zakresie.
Szacuje sie, ze zbiorowy-
mi ukladami
pracy objetych jest mniej niz 40% pracowników.
W krajach
tej gru-
py w latach
1992-1998
nastapil
wyrazny
spadek
bezrobocia,
co laczy
sie ze
stopniem
wzrostu
gospodarczego
w tym okresie.
W niektórych
krajach
Ameryki
Lacinskiej
wprowadzono
pewne
systemy
ubezpieczenia
na wypadek
bezrobocia
zwiazane
z ubezpieczeniem
spolecznym
finansowanym
poprzez
skladke
(Argentyna,
Urugwaj,
Wenezuela),
podatek
od
przedsiebiorstw
(Brazylia),
podatek
dochodowy
(Chile).
Systemy te sa bardzo
restrykcyjne.
Wylaczaja
z ochrony
pracowników
szczególnie
narazonych
na bez-
robocie,
takich
jak
pracowników
budowlanych,
rolnych,
sluzbe
domowa,
mlo-
dych ludzi,
a otrzymujacych
zasilki jest
zaledwie
okolo
10% wszystkich
bez-
141
robotnych.
Natomiast
w Azji pewne
formy
swiadczen
spotyka
sie w Chinach
i Korei.
Korea
Poludniowa
wprowadzila
to ubezpieczenie
w 1995 r., co wobec
pojawienia
sie wkrótce
kryzysu finansowego
stalo sie bardzo
istotne.
Niemniej
jednak
z zakresu
tego ubezpieczenia
pozostaja
wylaczone
pewne grupy pracow-
ników, w szczególnosci
zatrudnieni
w malych zakladach
liczacych ponizej
5 pra-
cowników,
którzy stanowia
w tym kraju
az 45% ogólu pracowników.
10.2. Kraje postsocjalistyczne
Ubezpieczenie
na wypadek
bezrobocia
w postsocjalistycznych
krajach
Europy
zostalo
utworzone
po 1989 r. wobec pojawienia
sie jawnego
bezrobocia
zwiaza-
nego ze zmianami
ustrojowymi
i gospodarczymi.
Rosja
i kraje poradzieckie.
W Rosji w 1991 r. stworzono
wyodrebniony
z bud-
zetu Fundusz
Zatrudnienia
oparty
na skladce pracodawców
(2% wyplat na wy-
nagrodzenia)
i na dotacjach
budzetu,
skladajacy
sie z czesci federalnej
i lokalnej.
Biurom
posrednictwa
pracy (2,5 tys.) przyznano
osobowosc
prawna,
a ich koszty
sa pokrywane
z Funduszu.
W Rosji
przez
dluzszy
czas mimo
dokonywanych
przemian
rejestrowane
bezrobocie
utrzymywalo
sie
na
niskim
poziomie
ze
wzgledu na nadal wystepujace
w panstwowych
zakladach
pracy nadwyzki zatrud-
nienia
i brak
jego
racjonalizacji.
Masowe
zwolnienia
rzadko
mialy
miejsce.
Wskutek
tego
do 1993 r. Fundusz
nie mial trudnosci,
sciagalnosc
skladki
byla
na poziomie
90%, przy jednoczesnym
zadluzeniu,
glównie przemyslu
zbrojenio-
wego, sfery budzetowej
i kolchozów.
W latach
1990-1998 przy spadku
produktu
krajowego
brutto
o 45% zatrudnienie
zmalalo
tylko o 16%. Natomiast
wyplaty
wynagrodzenia
ulegaly wielomiesiecznemu,
a nawet
paruletniemu
opóznieniu.
Wzroslo
zatrudnienie
w szarej strefie,
utrzymanie
zapewnialy
dzialki pracowni-
cze. Liberalizacja
cen dokonana
w 1993 r. spowodowala,
ze przepadly
oszczed-
nosci ludnosci
ulokowane
w bankach.
Sluzby zatrudnienia
prowadzily
aktywne
posrednictwo
pracy i wyplacaly poczatkowo
zasilki dla bezrobotnych
oraz zapo-
mogi dla tych, którzy juz utracili
do nich prawo. Wobec wysokiej inflacji wartosc
tych swiadczen
w rzeczywistosci
szybko spadala.
Niezaleznie
od tego z powodu
braku
funduszu
ograniczono
swiadczenia.
W 2000 r. bezrobocie
rejestrowane
spadlo do 9,7% z poprzednich
12% i udalo sie ograniczyc zaleglosci w wyplatach
zasilków dla bezrobotnych.
Jednoczesnie
szacowano,
ze ponad
50 mln ludnosci
zyje ponizej
minimum
egzystencji,
a polowa
ludnosci
zyje w ubóstwie.
Po dzie-
sieciu latach
w wyniku przemian
szacuje
sie, ze 44% pracujacych
(28 mln) jest
zatrudnionych
w przedsiebiorstwach
prywatnych.
Wiele zastrzezen
i watpliwosci
budzilo przestrzeganie
w nich wymogów obowiazujacego
kodeksu
pracy z 1972 r.
Wystepuje
ogromne
zróznicowanie
w rejestracji
bezrobotnych
przez
sluzby za-
trudnienia
- od 6% w Azerbejdzanie
do 86% w Rosji, przy jednoczesnym
znacz-
nym zróznicowaniu
dochodów
w poszczególnych
krajach
Wspólnoty
Niepod-
leglych Panstw. Ubezpieczenie
na wypadek bezrobocia
wprowadzono
miedzy in-
142
nymi na Ukrainie,
obarczajac
pracodawców
skladka w wysokosci 2% przy dota-
cjach budzetowych.
Wystepuje
znaczne
bezrobocie
ukryte
oraz szara strefa
za-
trudnienia,
jak równiez wielomiesieczne
zaleglosci wyplat wynagrodzenia
przez
przedsiebiorstwa
szacowane
w 1995 r. na 16% funduszu
plac.
Kraje Europy Srodkowej.
W krajach Europy Srodkowej ze wzgledu na sytua-
cje polityczna i pozyskiwanie zwolenników w wyborach parlamentarnych oraz
dzialania majace na celu zlagodzenie szoku spolecznego, jaki spowodowalo po-
jawienie sie jawnego bezrobocia, warunki uzyskania swiadczen przez bezrobot-
nych ustalono poczatkowo bardzo liberalnie. Pózniej, ze wzgledu na rosnace
znacznie na nie wydatki, zaczeto te warunki zaostrzac. W 1995 r. wysokosc za-
silku dla bezrobotnych wynosila w Polsce 37% przecietnej placy netto, w Cze-
chach 25%, na Wegrzech 46%. Wobec znacznego wzrostu wydatków na zasilki
zmniejszano stopniowo zakres ich przyznawania. W latach 1991-996 malala licz-
ba bezrobotnych uprawnionych do zasilku: w Polsce z 79 do 54%, w Czechach
z 72 do 50%, na Wegrzech z 77 do 29%.
W roku 2000 rejestrowanych
bezrobotnych
w Chorwacji bylo 22%, Slowacji
i Rumunii
po 18%, Estonii
13%, Litwie
12%, Rumunii
10%, Lotwie
7% oraz
w Czechach
i na Wegrzech
po 8%.
Kraje trzeciego
swiata.
W krajach
trzeciego
swiata obraz bezrobocia
jest czes-
to
znieksztalcony.
W krajach
rozwinietych
gospodarczo
bezrobotny
korzysta
wspólczesnie
z róznego
rodzaju
gwarancji
socjalnych,
natomiast
w pozostalych
musi podejmowac
jakakolwiek
prace,
aby przezyc. Dlatego
tez nawet wzglednie
nizsze bezrobocie
w krajach
rozwijajacych
sie laczy sie z wyzszym stopniem
ubó-
stwa. Jest to wielkie wyzwanie dla calego swiata.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]