10094-13425-1-PB, ARTYKUŁY NAUKOWE (probiotyki, mikroflora, germ-free)
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
WYBRANE
PROBLEMY
KLINICZNE
Probiotyki w profilaktyce
i leczeniu wybranych schorzeń
przewodu pokarmowego u dzieci
Mieczysława Czerwionka-
-Szaflarska, Bartosz Romańczuk
Katedra i Klinika Pediatrii,
Alergologii i Gastroenterologii
Collegium Medicum
im. Ludwika Rydygiera
w Bydgoszczy
Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
Probiotics for the prevention and treatment of
selected gastrointestinal disorders in children
STRESZCZENIE
Probiotyki to preparaty lub produkty zawierające wystarczającą ilość żywych i dobrze
zdefiniowanych mikroorganizmów, które korzystnie wpływają na zdrowie gospodarza,
poprzez kolonizację i zmianę składu ekosystemu mikrobiontów przewodu pokarmowe-
go. Minimalna dzienna dawka terapeutyczna probiotyku powinna wynosić 10
6
–10
9
CFU.
Źródłem probiotyków są preparaty farmaceutyczne, suplementy diety i produkty fermen-
towane. Najlepiej poznaną bakterią probiotyczną jest
Lactobacillus rhamnosus GG
.
W niniejszej pracy przedstawiono zastosowanie probiotyków w profilaktyce i leczeniu
wybranych schorzeń przewodu pokarmowego u dzieci.
Forum Medycyny Rodzinnej 2010, tom 4, nr 2, 135–140
słowa kluczowe: probiotyki, dzieci,
Lactobacillus, Saccharomyces
, biegunka
ABSTRACT
Probiotics are preparations or products which contain a sufficient amount of live and
well-defined microorganisms which beneficially affect the health of the host through
colonisation and quantitative changes in the ecosystem of gastrointestinal microbio-
ta. The minimum daily therapeutic dose of a probiotic should be 10
6
–10
9
colony forming
units (CFU). The source of probiotics include pharmaceuticals, diet supplements and
fermented products. The best studied probiotic bacterium is Lactobacillus rhamnosus
GG. We discuss the use of probiotics for the prevention and treatment of selected ga-
strointestinal disorders in children.
Adres do korespondencji:
prof. dr hab. n. med.
Mieczysława Czerwionka-Szaflarska
Katedra i Klinika Pediatrii, Alergologii
i Gastroenterologii
ul. M. Skłodowskiej-Curie 9,
85–094 Bydgoszcz
tel. (52) 585 48 50,
faks: (52) 585 40 86
e-mail: klped@cm.umk.pl
Forum Medycyny Rodzinnej 2010, vol. 4, no 2, 135–140
key words: probiotics, children, Lactobacillus, Saccharomyces, diarrhoea
Copyright © 2010 Via Medica
ISSN 1897–3590
135
WYBRANE
PROBLEMY
KLINICZNE
Probiotyki to preparaty
lub produkty zawierające
wystarczającą ilość
żywych i dobrze
zdefiniowanych
mikroorganizmów,
które korzystnie
wpływają na zdrowie
gospodarza
WSTĘP
Probiotyki
to preparaty lub produkty zawie-
rające wystarczającą ilość żywych i dobrze
zdefiniowanych mikroorganizmów, które
korzystnie wpływają na zdrowie gospodarza
poprzez kolonizację i zmianę składu ekosys-
temu mikrobiontów przewodu pokarmowe-
go [1]. W przyszłości definicja ta prawdopo-
dobnie ulegnie modyfikacji, ponieważ nie-
które skutki działania probiotyków można
uzyskać za pomocą zabitych bakterii lub
nawet DNA bakteryjnego [2].
Dawka probiotyku jest określana liczbą
jednostek tworzących kolonię (CFU,
colony
forming units
). Optymalne dawkowanie nie
zostało ustalone, jednakże na podstawie wy-
ników wielu badań klinicznych uważa się, że
minimalna dzienna dawka terapeutyczna
preparatu powinna wynosić 10
6
–10
9
CFU [3].
W Polsce źródłem probiotyków są prepara-
ty farmaceutyczne, suplementy diety i pro-
dukty fermentowane (tab. 1) [4].
Najbardziej znanym i najlepiej pozna-
nym probiotykiem jest
Lactobacillus rhamno-
sus GG (LGG)
[3, 4].
Do cech idealnego probiotyku należą [5]:
— ludzkie pochodzenie,
— historia bezpiecznego stosowania,
— korzystne oddziaływanie na zdrowie
człowieka,
— zdolność do przeżycia, wzrostu i aktyw-
ności metabolicznej w przewodzie po-
karmowym,
— odporność na działanie kwasu solnego
i żółci,
— konkurencyjność w stosunku do mikro-
flory zasiedlającej ekosystem jelitowy,
— aktywność antagonistyczna w stosunku
do patogenów (np.
Salmonella spp.,
Clo-
stridium difficile, Helicobacter pylori
).
Tabela 1
Źródła probiotyków Polsce
Nazwa preparatu (producent)
Gatunek lub szczep probiotyku
Przykłady suplementów diety lub leków zawierających probiotyki
Acidolac (Medana)
Lactobacillus acidophilus
i
Bifidobacterium
Dicoflor 30 i 60 (Vitis Pharma)
Lactobacillus rhamnosus GG
Enterol (Biocodex)
Saccharomyces boulardii
Ido Form Kid (Ferrosan)
Lactobacillus rhamnosus
,
GG Bifidobacterium animalis subsp.
lactis Bb12
Lacidofil (Merck)
Lactobacillus acidophilus
,
Lactobacillus rhamnosus
Lactive up (United Pharma)
Lactobacillus acidophilus NCFM
Lactoral (IBSS Biomed)
Lactobacillus rhamnosus
KL 53A (25%),
Lactobacillus plantarum
PL 02
(25%)
Bifidobacterium longum
PL 03 (50%)
Lakcid (Biomed Lublin)
Lactobacillus rhamnosus
Lakcid forte (Biomed Lublin)
Lactobacillus rhamnosus
Probiolac (Polfarmex)
Lactobacillus acidophilus
(26,5%),
Lactobacillus bifidus
(14,7%),
Streptococcus thermophilus
,
Lactobacillus delbruecki subscp.
bulgaricus
(58,8%)
Trilac (Krotex)
Lactobacillus acidophilus, Lactobacillus delbruecki subscp.
bulgaricus
,
Bifidobacterium bifidum
Przykłady mleka modyfikowanego dla niemowląt zawierającego probiotyki
Hipp mleko probiotyczne (Hipp)
Lactobacillus reuteri
Nan bifidus (Nestle)
Streptococcus thermophilus
,
Bifidobacterium lactis Bb12
Przykłady jogurtów probiotycznych i innych probiotycznych produktów mlecznych
Actimel (Danone)
Lactobacillus casei
DN-114 001
Activia (Danone)
Bifidobacterium animalis
DN 173 010
136
www.fmr.viamedica.pl
Mieczysława Czerwionka-
-Szaflarska, Bartosz Romańczuk
Probiotyki w profilaktyce i leczeniu
wybranych schorzeń przewodu
pokarmowego u dzieci
W niniejszej pracy przedstawiono zasto-
sowanie probiotyków w profilaktyce i lecze-
niu wybranych schorzeń przewodu pokar-
mowego u dzieci.
wodnistych stolców. Według Biloo [8] pro-
biotyk ten redukował kolejne epizody bie-
gunki przez okres 2 miesięcy od zakończe-
nia terapii.
Z obserwacji Szymańskiego i wsp. [9]
wynika, że stosowanie mieszanki zawierają-
cej trzy szczepy probiotyczne
Lactobacillus
rhamnosus
skróciło o 37 godzin czas utrzy-
mywania się ostrej biegunki rotawirusowej
i o 23 godziny czas nawadniania pozajelito-
wego u dzieci.
Szajewska i wsp. [10] przedstawili meta-
nalizę, w której oceniali skuteczność LGG
w leczeniu ostrej biegunki infekcyjnej u dzie-
ci. W badaniu obejmującym około 1000 pa-
cjentów stwierdzono, że stosowanie probio-
tyku skróciło czas trwania biegunki, okres ho-
spitalizacji oraz zmniejszyło ryzyko trwania
biegunki powyżej 7 dni, szczególnie w stosun-
ku do biegunki o etiologii rotawirusowej.
Basu i wsp. [11] do badania zakwalifiko-
wali 235 dzieci z przetrwałą biegunką, której
przyczyną były patogenne szczepy
Escherichia
coli, Shigella spp. i Clostridium difficile.
Pa-
cjentom podawano doustny płyn nawadnia-
jący z placebo (grupa kontrolna) lub z probio-
tykiem
Lactobacillus rhamnosus GG
(grupa
badana) dwa razy dziennie przez minimum
7 dni lub do czasu ustania biegunki. W wybra-
nych sytuacjach klinicznych dzieci otrzymy-
wały równocześnie antybiotyk. W grupie ba-
danej, w porównaniu z grupą kontrolną, za-
obserwowano znaczące skrócenie czasu trwa-
nia biegunki oraz okresu hospitalizacji.
Według Vesterlunda i wsp. [12] regular-
ne stosowanie LGG zmniejsza ryzyko zaka-
żenia przewodu pokarmowego przez gron-
kowca złocistego.
Lactobacillus rhamnosus
GG
redukuje liczbę komórek
Staphylococ-
cus aureus
, które ulegają adhezji do nabłon-
ka jelitowego (nawet o 44%).
W badaniach francuskich [13] wykazano
skuteczność szczepu
Lactobacillus acidophi-
lus LB
w leczeniu biegunki nierotawiruso-
wej, uzyskując skrócenie czasu utrzymywa-
nia się biegunki średnio o 1 dzień.
Ostra biegunka infekcyjna
Ważnym badaniem oceniającym skutecz-
ność probiotyków w leczeniu ostrej biegun-
ki u dzieci jest praca Cananiego i wsp. [6]. Do
badania zakwalifikowano ponad 500 dzieci
(w wieku od 3 miesięcy do 3 lat), które znaj-
dowały się pod opieką lekarzy podstawowej
opieki zdrowotnej z powodu ostrej biegun-
ki. W grupach badanych pacjenci otrzymy-
wali różne rodzaje bakterii probiotycznych
(
Lactobacillus rhamnosus GG, Saccharomy-
ces boulardii, Bacillus clausii, Enterococcus
faecium
oraz mieszaninę probiotyków:
Lac-
tobacillus delbrueckii var. bulgaricus, Lacto-
bacillus acidophilus, Streptococcus thermo-
philus
i
Bifidobacterium bifidum
). Dzieciom
z grupy kontrolnej podawano jedynie płyn
do nawadniania doustnego. W grupie otrzy-
mującej LGG, w porównaniu z grupą kon-
trolną, stwierdzono skrócenie czasu trwania
biegunki o 32 godziny, zmniejszenie liczby
oddawanych stolców biegunkowych, gęstszą
konsystencję stolca oraz podobną częstość
występowania gorączki, wymiotów i ko-
nieczności hospitalizacji. Podobne wyniki
uzyskano w grupie pacjentów otrzymujących
mieszaninę probiotyków. W grupach otrzy-
mujących
Saccharomyces boulardii, Bacillus
clausii, Enterococcus faecium
czas trwania
biegunki, liczba stolców i ich konsystencja
oraz częstość hospitalizacji, wymiotów lub
gorączki były podobne do obserwowanych
w grupie kontrolnej. Na tej podstawie uzna-
no, że nie wszystkie preparaty zawierające
probiotyki są skuteczne w leczeniu ostrej
biegunki u dzieci.
Natomiast Kurugul i wsp. [7] wykazali, że
probiotyk
Saccharomyces boulardii
stosowa-
ny łącznie z doustnym płynem nawadniają-
cym skrócił czas hospitalizacji dzieci z bie-
gunką o 25% oraz ograniczył występowanie
Nie wszystkie preparaty
zawierające probiotyki są
skuteczne w leczeniu
ostrej biegunki u dzieci
Forum Medycyny Rodzinnej 2010, tom 4, nr 2, 135–140
137
WYBRANE
PROBLEMY
KLINICZNE
Biegunka poantybiotykowa
Jednym z najczęstszych powikłań antybioty-
koterapii jest biegunka, którą obserwuje się
u 11–40% dzieci podczas leczenia i w ciągu
2 miesięcy po jego zakończeniu [14].
W metaanalizie obejmującej 34 badania,
Sazawal i wsp. [15] wykazali, że probiotyki
(m. in.
Saccharomyces boulardii, Lactobacil-
lus rhamnosus GG, Lactobacillus acidophi-
lus, Lactobacillus bulgaricus
) w istotny spo-
sób zmniejszały ryzyko biegunki poantybio-
tykowej (o 52%).
Kotowska i wsp. [16] do badania włączy-
li 269 dzieci (w wieku od 6 miesięcy do 14 lat)
leczonych antybiotykami z powodu zapale-
nia ucha środkowego i/lub zakażenia ukła-
du moczowego. Badacze oceniali skutecz-
ność
Saccharomyces boulardii
w zapobiega-
niu biegunce poantybiotykowej. W grupie
pacjentów otrzymującej probiotyk, w po-
równaniu z grupą kontrolną, stwierdzono
zmniejszenie ryzyka wystąpienia biegunki.
Metaanaliza McFarlanda [17] objęła
31 badań randomizowanych (ponad 3000 pa-
cjentów). Okazało się, że probiotyki (głów-
nie szczepy
Saccharomyces boulardii, Lacto-
bacillus rhamnosus GG
oraz mieszanina pro-
biotyków) znacząco redukują ryzyko bie-
gunki po zastosowaniu antybiotyków (25 ba-
dań) oraz zapobiegają biegunce o etiologii
Clostridium difficile
(6 badań).
W badaniach własnych [18] stwierdzono,
że dołączenie probiotyku (
Lactobacillus
rhamnosus i Lactobacillus acidophilus
) do
standardowej terapii eradykacyjnej
Helico-
bacter pylori
(amoksycylina, klarytromycyna
i inhibitor pompy protonowej) korzystnie
wpłynęło na przebieg oraz wynik końcowy
terapii. W grupie dzieci otrzymujących pro-
biotyk istotnie statystycznie rzadziej obser-
wowano nudności, wymioty, bóle brzucha
oraz luźne stolce.
Podobne efekty otrzymali Armuzzi i wsp.
[19], ponieważ w grupie przyjmującej LGG
podczas 7-dniowej terapii eradykacyjnej
istotnie rzadziej występowały nudności, bie-
gunka i zaburzenia smaku.
Probiotyki w istotny
sposób zmniejszały
ryzyko biegunki
poantybiotykowej
Biegunka podróżnych
Biegunka podróżnych dotyczy turystów od-
wiedzających kraje o niższym standardzie
higieny, zwłaszcza o gorącym klimacie. Jest
ona spowodowana przez lokalne patogeny
jelitowe, szeroko rozpowszechnione w tych
krajach z powodu nieodpowiednich warun-
ków sanitarnych i higienicznych, niedosta-
tecznego zaopatrzenia w czystą wodę oraz
zanieczyszczenia środowiska.
Skuteczność szczepu
Lactobacillus
rhamnosus GG
w zapobieganiu biegunce
podróżnych wykazali Oksanen i wsp. [20].
W grupie osób otrzymujących probiotyk
stwierdzono znacznie mniejszą częstość wy-
stępowania biegunki.
Kollaritsch i wsp. [21] stwierdzili zna-
mienne zmniejszenie ryzyka wystąpienia
biegunki podróżnych w grupie osób otrzy-
mujących drożdżaki
Saccharomyces boular-
dii
. Probiotyk podawano podróżnym przez
5 dni przed wyjazdem i w trakcie pobytu.
Martwicze zapalenie jelit
Martwicze zapalenie jelit (NEC,
necrotizing
enterocolitis
) jest najczęstszą chorobą prze-
wodu pokarmowego wymagającą interwen-
cji chirurgicznej u noworodków. Przyczyna
choroby nie została dotychczas dokładnie
poznana. Uważa się, że jej rozwój wiąże się
z niedojrzałością jelita, sztucznym żywie-
niem, zaburzeniami ukrwienia oraz niepra-
widłowościami flory bakteryjnej. Martwicze
zapalenie jelit występuje przede wszystkim
u wcześniaków.
Bin-Nun i wsp. [22] wykazali, że codzien-
ne podawanie mieszaniny probiotyków (
Bi-
fidobacterium infantis, Streptococcus thermo-
philus
i
Bifidobacterium bifidum
) zmniejszy-
ło częstość występowania NEC i jego cięż-
kość u niemowląt z bardzo niską masą uro-
dzeniową ciała (£ 1500 g).
138
www.fmr.viamedica.pl
Mieczysława Czerwionka-
-Szaflarska, Bartosz Romańczuk
Probiotyki w profilaktyce i leczeniu
wybranych schorzeń przewodu
pokarmowego u dzieci
Podobne efekty lecznicze uzyskali Lin
i wsp. [23]. W grupie noworodków otrzymu-
jących mieszaninę probiotyków (
Lactobacil-
lus acidophilus
i
Bifidobacterium infantis
)
NEC występowało istotnie rzadziej oraz
miało łagodniejszy przebieg.
Czynnościowe zaburzenia
przewodu pokarmowego
Czynnościowe zaparcie stolca stanowi
istotny problem społeczny, a częstość jego
występowania szacuje się na 8–10% [26].
Banaszkiewicz i wsp. [27] stwierdzili, że
stosowanie LGG z laktulozą nie zwiększyło
skuteczności leczenia zaparcia stolca u dzie-
ci w porównaniu ze stosowaniem samej lak-
tulozy. Do badania przeprowadzonego me-
todą podwójnie ślepej próby zakwalifikowa-
no 84 pacjentów w wieku 2–16 lat, którzy
w ciągu ostatnich 12 tygodni wypróżniali się
rzadziej niż 3 razy w tygodniu.
Gawrońska i wsp. [28] oceniali wpływ
Lactobacillus rhamnosus GG
na leczenie
czynnościowych zaburzeń przewodu pokar-
mowego z bólem brzucha u dzieci (w wieku
6–16 lat). U dzieci z rozpoznaną dyspepsją
czynnościową oraz czynnościowym bólem
brzucha szansa na uzyskanie sukcesu tera-
peutycznego (całkowite ustąpienie bólu
brzucha) lub poprawy (złagodzenie dolegli-
wości) była podobna w grupie otrzymującej
LGG i placebo. U pacjentów z zespołem je-
lita drażliwego leczonych LGG stwierdzono
większą szansę na całkowite ustąpienie bólu
brzucha w porównaniu z grupą dzieci otrzy-
mujących placebo.
Z kolei Baussermann i wsp. [29] nie wy-
kazali skuteczności LGG w leczeniu zespo-
łu jelita drażliwego u dzieci. Podawanie pro-
biotyku nie spowodowało zmniejszenia do-
legliwości bólowych brzucha ani innych ob-
jawów ze strony przewodu pokarmowego.
Nieswoiste zapalenia jelit
Skuteczność probiotyków w leczeniu nie-
swoistych zapaleń jelita grubego u dzieci nie
została udowodniona, co wiąże się głównie
z niewielką liczbą przeprowadzonych i opu-
blikowanych badań.
Bousvaros i wsp. [24] oceniali skutecz-
ność probiotyków w leczeniu choroby Croh-
na u dzieci. Do badania z randomizacją za-
kwalifikowano 75 pacjentów w wieku 5–21
lat z chorobą w fazie remisji, a następnie
przydzielono ich losowo do grupy otrzymu-
jącej LGG lub placebo. Autorzy stwierdzili,
że stosowanie probiotyku nie miało wpływu
na długość remisji choroby. Odsetek pacjen-
tów, u których obserwowano nawroty choro-
by Crohna, był w obu grupach podobny.
Autorzy kolejnej publikacji, Gupta i wsp.
[25], do pilotażowego badania zakwalifiko-
wali 4 dzieci z łagodną i umiarkowaną posta-
cią choroby. Probiotyk (LGG) podawano pa-
cjentom przez okres 6 miesięcy, uzyskując zna-
czącą poprawę w zakresie aktywności choro-
by już tydzień po rozpoczęciu leczenia.
W celu oceny skuteczności probiotyków
w leczeniu nieswoistych zapaleń jelit u dzieci
autorzy cytowanych publikacji zalecają pro-
wadzenie dalszych randomizowanych badań
metodą podwójnie ślepej próby kontrolowa-
nych placebo.
PIŚMIENNICTWO
1. Schrezenmeir J., de Vrese M. Probiotics, prebio-
tics and synbiotics — approaching a definition.
Am. J. Clin. Nutr. 2001; 73 (supl.): 361–364.
2. Bernardeau M., Gueguen M. Safety and efficacy
of probiotic lactobacilli in promoting growth in
post-weaning Swiss mice. Int. J. Food Microbiol.
2002; 77: 19–27.
3. Lee Y.K., Salminen S. The coming age of pro-
biotics. Trends Food Sci. Techno. 1995; 6: 241–
–245.
Forum Medycyny Rodzinnej 2010, tom 4, nr 2, 135–140
139
[ Pobierz całość w formacie PDF ]