10565, - █▀ KSIĄŻKI [CZ3]
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Grzegorz Kasprzyk Legnica, 11.03.03Nierównoci społeczne.To, że indywidualni, konkretni ludzie sš innym ludziom nierówni, to jest spostrzeżeniewręcz banalne.Nierównoci społeczne dotyczš jednakże nierównoci pod względem cech społecznych tzn.charakteru grup, do których się należy i pozycji, jakie się zajmuje w danym społeczeństwie.Nierównoci społeczne dotyczš wiec nie cech indywidualnych (odmiennych dla każdejjednostki ludzkiej), lecz tego innego rodzaju cech, tych cech porednich, które upodabniajš dosiebie pewne tylko zbiorowoci - grupy społeczne, albo pewne tylko lokalizacje w społecznejstrukturze - pozycje społeczne (status społeczny). Inaczej, nierównoci społeczne dotyczšsytuacji, gdy ludzie sš nierówni sobie nie z racji jakichkolwiek cech cielesnych czypsychicznych, lecz z powodu ich przynależnoci do różnych grup albo zajmowania różnychpozycji społecznych.Wieloć grup i pozycji społecznych, jakie spotykamy w społeczeństwie, oznacza przedewszystkim różnicę. Nie każda jednak różnica tego rodzaju musi oznaczać nierównoć.Żeby móc mówić o nierównoci, wystšpić musi cos więcej niż tylko różnica. Zczłonkostwem w pewnej grupie lub z zajmowaniem pewnej pozycji wišzać się musimianowicie nierówny - łatwiejszy lub trudniejszy - dostęp lub przynajmniej nierówna -mniejsza lub większa - szansa dostępu do pewnych cenionych społecznie dóbr.Dobra społeczne, sš dobrami powszechnie upragnionymi, których zdobycie nie jestcałkowicie bezproblemowe, nie ma ich, bowiem doć dla wszystkich chętnych - ich zasób jestograniczony. Trzy najważniejsze rodzaje takich dóbr to: bogactwo, władza, prestiż.Te trzy dobra dzielš ludzi najbardziej, SA najważniejsze przy generowaniu nierównocispołecznych. Jeszcze innš wartociš cenionš przez ludzi, a która jest w społeczeństwienierówno rozdzielona jest wykształcenie. Wykształcenie ma istotna wartoć instrumentalnš,pomocniczš w stosunku do wszystkich trzech wartoci podstawowych.Dostęp do tych wartoci i dóbr jest uwarunkowany dwiema podstawowymi czynnikami:"kapitałem kulturowym" charakterystycznym i odmiennym dla poszczególnychspołecznoci. Drugim czynnikiem jest zdrowie i sprawnoć fizyczna, które na ogółuniemożliwiajš lub utrudniajš zdobycie tychże wartoci, a w każdym razie ichskonsumowanie czy wykorzystanie.Wszystkie te dobra sš ze sobš powišzane, brak jednego może utrudniać zdobycie innego, jakrównież posiadanie jakiej wartoci zazwyczaj znacznie ułatwia i przyspiesza zdobywaniekolejnych.Wszystkie dobra czy wartoci - bogactwo, władza, prestiż, wykształcenie i zdrowie - majacharakter stopniowalny (gradacyjny). Można je posiadać w mniejszym lub większymstopniu. Od najwyższych do najniższych zasobów przebiega pewna cišgła skala, "drabina"czy hierarchia.Można według tych skal uporzšdkować poszczególnych ludzi. Usytuowanie na okrelonymszczeblu każdej z tych hierarchii może różnić nie tylko jednostki, ale i grupy społeczne lubpozycje (statusy), niezależnie od tego, kto do tych grup wchodzi czy kto te pozycje zajmuje.Pewne społeczne lokalizacje - grupowe czy statusowe - dawać będš każdemu, kto do tychgrup należy lub te pozycje zajmuje, wyższe lub niższe miejsce na każdej z drabinstratyfikacji społecznej.Wysoka pozycja na jednej z drabin nie jest tożsama znacznej pozycji na innej drabiniestratyfikacji. Najczęstszy jest przypadek dysharmonii między drabinami stratyfikacyjnymi,polegajšcy na tym, że jedna i ta sama grupa lub pozycja jest odmiennie usytuowana naróżnych z nich. Mówimy w tym przypadku o rozbieżnoci czynników albo aspektówstratyfikacji. Oczywicie zdšżajš się również przypadki zbieżnoci aspektów stratyfikacji -mówimy o niej wówczas, gdy występuje porównywalnie wysoka lub niska lokalizacja(jednostki, grupy lub pozycji) na każdej z pięciu drabin stratyfikacji.Podobne miejsce na drabinie stratyfikacji może implikować i inne cechy: podobny styl życia,gusty i upodobania, zwyczaje i obyczaje, praktyki religijne, poglšdy ideologiczne, rozrywkiitp. Podobieństwo to nakłada się na swoistoć grup czy pozycji, które te jednostkireprezentujš. Takie swoiste wspólnoty - rodowiska czy grupy - złożone z ludzi podobnieusytuowanych w hierarchiach stratyfikacji społecznej i powstajšce ponad i w poprzek ichinnych przynależnoci grupowych czy zajmowanych pozycji nazwiemy warstwamispołecznymi.Ludzie zmieniajš pozycje społeczne, a także przynależnoć grupowš. Gdy przemieszczajš siępomiędzy pozycjami i grupami ulokowanymi na różnych szczeblach hierarchiistratyfikacyjnych, mówimy o ruchliwoci społecznej. A dokładniej - o ruchliwocipionowej, dla odróżnienia od przemieszczania się ludzi w przestrzeni - co nazywamyruchliwociš poziomš. Najprostszy przypadek ruchliwoci pionowej to awans zawodowy,czyli uzyskanie wyższej pozycji zawodowej lub wejcie do wyższej grupy zawodowej niż ta,z którš dotychczas był zwišzany.Oczywicie kierunek zmian może być przeciwny, ludzie mogš przechodzić do grup niżejulokowanych w stratyfikacji, spadać na niższe pozycje. Nazywamy to degradacjš.Zarówno awans jak i degradacja dotyczy przemieszczania się jednostki w obrębie istniejšcychstałych hierarchii stratyfikacyjnych. Ale ruchliwoć może także polegać na przemieszczaniusię całych zbiorowoci na niezmiennych drabinach stratyfikacji, a także na zmianie samejhierarchii stratyfikacyjnych, dzięki czemu te same grupy czy pozycje społeczne znajdujš sięnagle na innych niż dawniej szczeblach - wyższych lub niższych.Wszystkie te przemieszczenia i zmiany opisane powyżej mogš dokonywać się w skali jednejbiografii, w cišgu życia jednego pokolenia, ale mogš także przebiegać w skaliponadpokoleniowej. Mówimy odpowiednio o ruchliwoci wewnštrzpokoleniowej imiędzypokoleniowej.W zależnoci od sprzyjania ruchliwoci pionowej, poszczególne społeczeństwa możemypodzielić na społeczeństwa otwarte i społeczeństwa zamknięte.Oczywicie sš to tylko "idealne typy" modelowe, w rzeczywistoci występuje cała gamaprzypadków porednich.Ruchliwoć społeczna to teren, na którym szczególnie ostro ujawniajš się występujšce wdanym społeczeństwie stereotypy, przesady i praktyki dyskryminacyjne.Skrajna sytuacja polega na wyłšczeniu jakiej grupy czy społecznoci od szans awansu,jednakże znacznie częciej spotykana jest dyskryminacja częciowa, która przejawia się wtrzech formach.- zamknięcie dla pewnych społecznoci szansy awansu na pozycje najwyższe, niezależnie oddziedziny. Tworzy się wiec pewien pułap możliwych osišgnięć, ponad który przedstawicieletej społecznoci nie wychodzš.- segregacja zawodowa, na przykład faktyczne bariery dostępu do pewnych zawodów (np.dla kobiet).- zamknięcie lub ograniczenie dla mniejszoci etnicznych czy rasowych pewnych ważnych"kanałów ruchliwoci", czyli sposobów i procedur uzyskiwania wyższych pozycji (np.edukacji).Odsunięcie od pewnych kanałów ruchliwoci prowadzi często do poszukiwania kanałówalternatywnych. Czasami sš to metody kulturowo i prawnie uznawane, niekiedy jednakmetody nielegalne i społecznie odrzucane.Bibliografia:1. Piotr Sztompka, Socjologia, Wydawnictwo Znak, 2002 r.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]