10630, - █▀ KSIĄŻKI [CZ3]
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Piotr Laso�W zakl�tym kr�gu mem�wWolna wola, czy tylko z�udzenie?Geny czy �rodowisko?Samolubny genNa czym polega ewolucja?Memetyka a Wirusy Umys�uGeneza mem�wGranice memetykiWolna wola, czy tylko z�udzenie?Na pocz�tku lat osiemdziesi�tych Benjamin Libet wraz ze wsp�pracownikami przeprowadzi� eksperyment,kt�rego wyniki wstrz�sn�y �rodowiskiem filozof�w ineuropsycholog�w zainteresowanych zagadnieniem wolnej woli. Ot� wykaza� on, �e poczucie wolno�ciwyboru i wp�ywu na podejmowane decyzje jest z�udzeniem.Nie wchodz�c w szczeg�y, Libet bada� aktywno�� m�zgu, konkretnie zapis EEG tzw. potencja��w gotowo�ci, wtrakcie wykonywania prostej czynno�ci. Okaza�osi�, �e �wiadomo�� wyboru pojawia�a si� oko�o 200 msec przed wykonaniem ruchu, ale oko�o 350 msec pozarejestrowaniu aktywno�ci m�zgu �wiadcz�cej o tym,�e taki ruch nast�pi. W zwi�zku z tym wysnuto wniosek, �e intencja powstaje niezale�nie od �wiadomo�ci, aleb��dnie u�wiadamiana jest jako nasz w�asnywyb�r. W 20 lat p�niej Libet przyzna�, �e scenariusz niekoniecznie musi by� a� tak pesymistyczny, a furtka dlawolnej woli mo�e mimo wszystko istnie�.Powiemy o tym na ko�cu artyku�u.Geny czy �rodowisko?Jeden z bardziej charakterystycznych dla psychologii spor�w dotyczy �r�d�a determinacji post�powaniacz�owieka. Ob�z S twierdzi, �e na to kim jeste�my ijak si� zachowujemy ma wp�yw przede wszystkim �rodowisko, czyli wychowanie serwowane nam przezrodzic�w, szko�� i znajomych. Ob�z G umniejsza wp�yw czynnik�w�rodowiskowych twierdz�c, �e przede wszystkim dziedziczone po rodzicach geny kszta�tuj� cz�owieka. Ciostatni, jako silne argumenty podaj� wyniki studi�wprzeprowadzonych nad podobie�stwem bli�ni�t jednojajowych (posiadaj�cych ten sam materia� genetyczny)wychowywanych razem i osobno. Pomi�dzy wymienionymiskrajno�ciami wyst�puje ci�g kompromis�w, jedni przyznaj� wi�cej �rodowisku inni genom, a jeszcze innitwierdz�, �e oba czynniki determinuj� �ycie cz�owiekaw r�wnym stopniu. Nikt na serio nie bierze pod uwag� czynnika W � wolnej woli.Samolubny genPrzedstawicielem socjobiologii, czyli nurtu psychologii zajmuj�cego si� ewolucj� zachowa� i dziedziczeniemprogram�w dzia�ania po przodkach, jest bez w�tpieniaRichard Dawkins. Ten s�ynny ewolucjonista uwa�a, �e �ycie istniej�ce w takiej formie jak obecnie, powsta�o wnast�pstwie ewolucyjnego kumulowania si� zmian,a ca�� nasz� z�o�ono�� i cz�owiecze�stwo wyt�umaczy� mo�na przy u�yciu bardzo prostych praw (zaprzecza tymsamym konieczno�ci ingerencji istoty wy�szej,czym �ci�ga na siebie ataki kreacjonist�w). To nie wszystkie z g�oszonych przez niego rewelacji. Dawkinszatytu�owa� jedn� ze swoich ksi��ek �Samolubnygen� i chyba dzi�ki tej koncepcji jest najbardziej znany. Wed�ug niego, ka�dy cz�owiek, Ty, Ja, Albert Einstein iWoody Allen jeste�my jedynie pojemnikamiprzechowuj�cymi geny i realizuj�cymi ich polecenia. Ewolucja dzia�a nie na poziomie jednostek, czy grup leczna bardziej elementarnym poziomie - pojedynczychgen�w. Wed�ug Dawkinsa, geny s� potencjalnie nie�miertelnymi replikatorami, kt�rych jedynym celem jestrozmna�anie, wsp�praca i dominacja nad innymi genami.Wszystko to jest korzystne dla cz�owieka, gdy� bardziej doskonalsze geny oznaczaj� bardziej sprawnegocz�owieka. Czy gdyby pozbawi� seks warto�ci reprodukcyjnejistania�aby zazdro��, cnota jako walor, wstyd czy monogamia? W�tpliwe, prawdopodobnie seks sta�by si�podobn� rozrywk� jak obiad w restauracji, czy wiecz�rw teatrze. Dlaczego matka po�wi�ci swoje �ycie dla dziecka? Poniewa� dzi�ki niej geny uchroni� swoichgenopotomk�w od zag�ady. Dlaczego wi�kszo�� par niezdecydowa�oby si� na adopcj�? Tylko dlatego, �e samolubne geny dbaj� o kontynuacj� swojej linii, wbudowuj�cw umys� cz�owieka niech�� do dzia�a� na rzeczkonkurencyjnych gen�w.Og�lna zasada brzmi, �e im bardziej kto� do nas podobny tym bardziej jeste�my mu sk�onni pom�c, poniewa�istnieje du�a szansa (tym wi�ksza im wi�ksze podobie�stwo),�e jeste�my �nosicielami� podobnych gen�w.Przyjrzyjmy si� bli�ej procesom ewolucji. Od czasu og�oszenia koncepcji ewolucji przez Karola Darwinapodstawowa idea nie uleg�a zmianom i wci�� jest uwa�anaza jedn� z najprostszych i najpi�kniejszych w historii nauki.Na czym polega ewolucja?Proces ewolucji polega na stopniowym doskonaleniu organizmu � jest to jej jedyny i niezmienny cel.Post�puj�ca doskona�o�� organizmu opiera si� o dwie cechy:zdolno�� do reprodukcji i zdolno�� do przetrwania. Umiej�tno�ci przetrwania i prokreacji mo�na nast�pnieroz�o�y� na wiele r�nych cech takich jak: atrakcyjno��fizyczna, skuteczno�� w ochronie potomstwa, umiej�tno�� wsp�pracy i tak dalej. Na bardziej szczeg�owympoziomie ka�d� z cech mo�emy dok�adniej rozpisa�,np. atrakcyjno�� fizyczn� na kolor upierzenia, d�ugo�� ogona, feromony itd. Wi�kszo�� z tych cech regulowanajest genetycznie. Has�o - �Przetrwanie najlepiejdostosowanych� oznacza, �e im osobnik jest �lepszy� w prokreacji i przetrwaniu tym wi�cej swoich gen�wprzekazuje w nast�pnej generacji potomstwu i tymskuteczniej walczy o swoje prawa z innymi organizmami. Z pokolenia na pokolenie jego replik jest coraz wi�cej,a co wa�niejsze, w populacji wi�cej jestgen�w gwarantuj�cych mu ten sukces. Nawiasem m�wi�c, wymienione bez w�a�ciwego kontekstusformu�owanie �przetrwanie najlepszych� jest tautologi�, co zarzucaj�ca�ej teorii ewolucji laicy, dlatego lepiej zast�pi� go okre�leniem �prokreacja najlepiej dostosowanych� �wyra�aj�cym esencj� ewolucji i pozbawionym tautologicznegowyd�wi�ku.Dziedziczenie nie wystarczy do tego, aby zaistnia�a ewolucja. Niezb�dna jest przypadkowo��. Natura doskonaliorganizmy metod� pr�b i b��d�w - losuje r�nekombinacje i wersje gen�w, po czym dob�r naturalny wybiera kombinacje najlepsze. Te s� ponowniemodyfikowane: powstaj� gorsze i lepsze, ale dob�r wci��te lepsze. Z pokolenia na pokolenie organizmy s� wi�c coraz lepiej przystosowane, geny korzystne s�przekazywane, za� niekorzystne zanikaj�. Przypadkowo��,niezb�dny sk�adnik ewolucji osi�gana jest poprzez losow� wymian� informacji genetycznej pomi�dzy rodzicami(po jednym chromosomie z pary) oraz tzw. crossing-over(troch� od dziadka i troch� od babci) i przez mutacje (losowe zmiany zapisu a wi�c i funkcji gen�w).Podsumujmy jakie sk�adniki s� niezb�dne aby zaistnia�aewolucja. S� to: wyst�powanie przypadkowych zmian w organizmach, dob�r faworyzuj�cy organizmy ookre�lonych cechach, posiadanie przez organizmy genotypu- zbioru gen�w.Ewolucja dzia�a na r�nych poziomach doboru. Rozmaite rodzaje doboru, kt�re za moment wymieni�, ��czyjedna wsp�lna cecha � stanowi� one filtry, kt�re przesiewaj�osobniki pod wzgl�dem okre�lonych, r�nych kryteri�w. Nale�y zauwa�y�, i� praktycznie wszystkie te filtrydzia�aj� wsp�lnie na jednostk�, wyj�ciowo okre�laj�cstatus posiadanych przez ni� gen�w. Najbardziej znane rodzaje doboru to: p�ciowy - skuteczno�� przyci�gania iwabienia przeciwnej p�ci, naturalny - zdolno��do przetrwania w zmieniaj�cych si� okoliczno�ciach, grupowy - umiej�tno�� kooperacji i specjalizacji(stanowi�cy o pot�dze naszej cywilizacji). We wszystkichwymienionych do tej pory odmianach mamy do czynienia z doborem i selekcj� materia�u biologicznego. Wczasach post�puj�cego rozwoju technologii i kulturyjest to zaledwie wierzcho�ek g�ry lodowej. Zasady doboru naturalnego i ewolucyjnego doskonaleniawykorzystywane s� od wielu lat w cybernetyce, algorytmachgenetycznych i sztucznej inteligencji. Sieci neuronowe, stosowane w programach eksperckich, oprogramowaniurozpoznaj�cym mow� lub pismo dzia�aj� zgodniez zasadami ewolucji. R�wnie� m�zg rozwija si� dzi�ki ewolucji (co pr�buj� na�ladowa� komputerowe siecineuronowe - jest to tak zwany Neuronalny Darwinizm).Memetyka a Wirusy Umys�uO doborze naturalnym mo�na r�wnie� m�wi� w kontek�cie rozwoju kultury i nauki. Richard Dawkins nazwa�kultur� i wszystko to czego dowiadujemy si� z otoczenia�poszerzonym fenotypem� w kt�rym jednostki informacji zosta�y nazwane �memami�. Memetyka jest do���wie�� dziedzin� psycho-socjo-biologii-ewolucyjnej.Opiera si� na analogii mem�w - podstawowych jednostek informacji kulturowych, do replikuj�cych si�samolubnych gen�w. Podobnie jak samolubne s� geny, r�wnie�memy dbaj� wy��cznie o sw�j w�asny interes. Poniewa� jednak nie s� tak bardzo zwi�zane z nosicielem jakgeny, ich sukces nie zawsze koreluje z sukcesemnosiciela. Istotniejsze dla memu nie jest to, czy jego nosiciel b�dzie mia� z niego korzy�ci tzn. b�dzie sprawnieprokreowa� i zdobywa� pokarm, lecz jakszybko i sprawnie b�dzie przekazywa� �w mem innym ludziom. Na identycznej zasadzie dzia�aj� wirusy, takwi�c memy wkr�tce okrzykni�to wirusami umys�u �analogia do wirus�w komputerowych wr�cz sama si� narzuca. Z punktu widzenia paso�yta umys�u (lub wirusaDNA) nie jest istotne nawet to, czy jego nosicielnie ucierpi w trakcie, grunt by wcze�niej przekaza� do dalej. Jest to prawda, przynajmniej w odniesieniu doniekt�rych mem�w, gdy� b��dem jest stwierdzenie,�e wszystkie memy s� wirusami. Przekazanie memu nie zajmuje, tak jak dla gen�w cz�owieka, dziewi��miesi�cy lecz na przyk�ad kilkana�cie sekund. Sensacyjnaplotka jest takim memem. Dzi�ki telefonom (szczeg�lnie kom�rkowym) potrafi si� w ci�gu kilku godzinrozprzestrzeni� si� na ogromn� liczb� os�b.Wed�ug Dawkinsa patologicznym memem jest r�wnie� religia, autor okre�la j� mianem wirusa umys�u. Innememy, takie jak przepisy kulinarne mog� by� przydatnei praktyczne a jeszcze inne, takie jak dowcipy i kawa�y, s�u�� po prostu rozrywce (cho� nie da si� ukry�, �ecz�sto maj� na celu dewaluacj� okre�lonychgrup spo�ecznych lub p�ci). Niekt�re memy, podobnie jak wirusy komputerowe, maj� ustalony czas aktywacji.Przyk�adem jest Prima Aprlils, czy te� przes�dyw rodzaju pi�tku trz...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]