10Krupa-Z dziejów...Miedzianki Świętokrzyskiej.compressed, 4 najlepsze z chomika misdescargas
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->Dzieje górnictwa – element europejskiego dziedzictwa kultury,5pod red. P.P. Zagożdżona i M. Madziarza, Wrocław 2013górnictwoświętokrzyskie,Miedzianka, GóryŚwiętokrzyskie,dawna technika górnicza, oświetlenie górnicze,półki na kagankiłojoweStanisław KRUPA*Z DZIEJÓW DAWNEJ TECHNIKI GÓRNICZEJ –PRZYCZYNEK DO POZNANIA DAWNYCH METODOŚWIETLENIA GÓRNICZEGO NA PRZYKŁADZIEMIEDZIANKIŚWIĘTOKRZYSKIEJArtykuł opisujeśladydawnych technik górniczych, które znajdują się w dawnych kopalniach mie-dzi położonych w Górze Miedziance koło Chęcin, a dokładniej w Sztolni Teresa. Zachowały się tum.in. pozostałości po sposobach umocowywania dawnego oświetlenia górniczego, którym były nie-gdyś kagankiłojowe.Znalezione zostały specjalne półeczki przygotowane przez dawnych górnikówdo stawiania na nich lampek. W „partiach kagankowych” są to półeczki wykute w wapiennym ociosiechodnika. W „partiach podkagankowych” zachowały się półki ulepione z glinki rezydualnej i stanowiąone unikatową pozostałość po technice umocowywania oświetlenia górniczego.1. WstępW ostatnich latach w starych chodnikach górniczych pozostałych po eksploatacjirud miedzi w sztolni Teresa w Górze Miedziance w GórachŚwiętokrzyskichodkrytezostały nieznane dotądślady,będące pozostałościami po wielowiekowej działalnościdawnych górników. Wcześniej były one niedostępne dla badań z powodu zasypaniawstępnych partii chodników skałą płonną podczas późniejszych prac górniczych.Ostatnie odkrycia przynoszą m.in. informacje o metodach, jakie stosowali dawni gór-nicy do umocowywania oświetlenia pod ziemią. Tym oświetleniem były wykonanez gliny kagankiłojowe(rys. 1), czyli lampki, w których jako paliwo stosowano tłuszczzwierzęcy (głównie mało przydatny tłuszcz wołowy).*Niezależny badacz górnictwa e-mail: staszekkrupa@op.pl126Stanisław KRUPARys. 1. Górniczy kaganekłojowy– pod takie właśnie lampki przygotowywanebyły opisywane półki (kopalnie w Górze Miedziance)Fig. 1. Miners sebaceous lamp (mines in Góra Miedzianka)Dawni górnicy stosowali różne metody, by umieścić kagankiłojowew miejscuswej pracy. Często po prostu je zawieszano. Aby przymocować lampkę, kaganek mu-siał mieć umocowany wewnątrz pierścienia (glinianej tulejki, doklejanej wewnątrzczaszy zbiorniczka nałój)patyk, który pełnił rolę rączki. Jeden jego koniec zaklino-wywano w pierścieniu, na drugim końcu zaś przymocowywano hak (rys. 2; Loster,2010).Rys. 2. Górnik niosący kaganekłojowyz rączką i hakiem pozwalającym zawiesićgo na obudowie górniczej lub w szczelinie (Agricola, 1556)Fig. 2. Miner with sebaceous lamp with handle and hook (Agricola, 1556)Z dziejów dawnej techniki górniczej – przyczynek do poznania dawnych metod oświetlenia...127W chodnikach, w których zainstalowana była drewniana obudowa górnicza, kagan-ki były zawieszane często na elementach obudowy. Kaganki mocowano na drewnianejobudowie na kilka sposobów:– hak zaczepiano bezpośrednio o obudowę– hak zawieszano na wbitych w obudowę klinach lub gwoździach (główki gwoździzapobiegały zsunięciu się haka i rozbiciu się lampki przy upadku na spąg chodnika)– hak zawieszano na wbitych w obudowę specjalnych metalowych klinach, mają-cych u nasady specjalne otwory na zamocowanie haka (rys. 3).Rys. 3. Klin z otworem do zamocowania haka lampki górniczej,z okolic Tarnowskich Gór (kolekcja Stanisława Krupy)Fig. 3. Wedge with hole to fixing miners lamp; from Tarnowskie Góry (author’s collection)W sytuacji, gdy nie było potrzeby stawiania kosztownej i czasochłonnej drewnianejobudowy, a skały stanowiące ociosy i stropy chodnika miały odpowiednie szczeliny,można było gwoździe i kliny używane do zawieszenia górniczych kaganków mocowaćw tych właśnie szczelinach.2. Pozostałości techniki oświetlenia w Miedziance koło KielcW dawnych wyrobiskach górniczych Góry Miedzianki mamy zachowane jeszczeinnego typu pozostałości,świadcząceo tym, jak radzili sobie dawni górnicy z umoco-wywaniem kagankówłojowych.Chodziło o sytuacje, gdy skały górotworu, w którychbito chodnik, nie wymagały stawiania obudowy, oraz nie było odpowiedniej ilościszczelin pomocnych przy umocowywaniu oświetlenia. W takim przypadku używanokaganków bez rączki i haka (rys. 4).128Stanisław KRUPARys. 4. Górnik niesie w ręku kaganekłojowybez rączki i haka, zatemna przodku potrzebne były półki na kaganki (Hesse, ok. 1521)Fig. 4. Miner is carring sebaceous lamp without handle and hook,then in adit are necessary shelves (Hesse, around 1521)Śladyte są zachowane w wyrobiskach dostępnych z poziomu Sztolni Teresy i wy-stępują na dwóch poziomach chodników, tworzących tzw. partie kagankowe i partiepodkagankowe (rys. 5).Korytarze te mają charakter nieregularnych wyrobisk. Ich stropy, ociosy i częścio-wo spąg są pokryte sadzą, która osadziła się nie tylko na skutek używania jako paliwado lampek górniczychłoju,ale zapewne też w wyniku stosowania do kruszenia skał„metody ogniowej”.Świadczyćmogą o tym zachowane kawałki niedopalonego drew-na i węgle drzewne.Pierwszy z tych ciągów korytarzy, tworzący "partie kagankowe", ma niewielką wy-sokość i kształt soczewkowaty. Znajduje się w nim jedenaście wykutych w wapien-nych ociosach niewielkich półeczek, położonych w odległości kilkudziesięciu centy-metrów jedna od drugiej (rys. 6).Górnik wykuł te skalne występy, stanowiące półeczki, za pomocążelazkai perlika.Mają one niewielkie rozmiary, tylko takie, by zmieścił się na nich kaganek (rys. 7, 8).Znajdują się one na obu ociosach chodnika. Górnik w miarę postępu robót w chodnikugórniczym wykuwał następną półkę, przechodząc z jednej strony na drugą, zależnie odtego, z której akurat strony potrzebował bardziej doświetlić sobie przodek górniczy.Chodnik tworzący „partie kagankowe” ma niewielką wysokość, co wymuszało pracę wpozycji klęczącej–półeczki więc znajdują się na wysokości twarzy klęczącego czło-wieka. To umiejscowienie ich jak najbliżej oczu pracującego na klęczkach górnika, atakże niewielka odległość między kolejnymi półkami wynikają ze słabościźródła świa-tła, jakim był kaganekłojowy.Z dziejów dawnej techniki górniczej – przyczynek do poznania dawnych metod oświetlenia...129Rys. 5. Plan „partii kagankowych” i „podkagankowych” w Sztolni Teresaz zaznaczoną lokalizacją półek na kagankiłojowe(rys. M. Zajączkowski i in.)Fig. 5. Plan of part „with lamps” and „under lamps” in Teresa adit with lamps shelves localisation(drawing M. Zajączkowskiet al.)
[ Pobierz całość w formacie PDF ]